सहिष्णुता : आत्मनिर्भयता :
राष्ट्रनिष्ठा : समूहभाव

भारत जोडो साहित्य दिंडी, २०२२ ।।
भारत जोडो यात्रेच्या समर्थनार्थ साहित्यिकांचा पुढाकार व या साहित्य दिंडी संदर्भातील हे
। नम्र निवेदन ।

देशाच्या स्वातंत्र्योत्तर काळाने सर्व भारतीयांसमोर समता, आर्थिक स्वातंत्र्य, शिक्षण, विज्ञान-तंत्रज्ञान, समतोल लोकशाहीचे स्वप्न ठेवले होते. यात आपल्याला तत्कालीन जगातील नवजात लोकशाही राष्ट्रांच्या तुलनेत चांगले यश आले हे नाकारता येणार नाही;तथापि गेल्या काही वर्षातील एकूण घटनाक्रम लक्षात घेतला तर आपण जे काही मिळवले आहे आणि भारतीय संविधानाला एकनिष्ठ राहून जे काही मिळवणे अपेक्षित आहे, ते मिळवण्यात काही मोठे अडथळे निर्माण होण्याची शक्यता वाढल्याचे दिसून येते. त्याला अनेक कारणे आहेत. एकाबाजूने जागतिकीकरणाचा वाढता रेटा, त्यातून निर्माण झालेला भयावह चंगळवाद आणि विवेकनिष्ठ बुद्धिवादाचा लोप होऊन सतत वाढणारे सामाजिक-राजकीय-सांस्कृतिक अराजक ही या काळाची अ-लोकशाही देण आहे.

अलीकडच्या काळात काही कालबाह्य, असहिष्णू सांस्कृतिक भ्रम निर्माण करुन त्याचे नवे आदर्श समोर मांडण्याचा सतत उद्योग केला जाताना दिसतो आहे. मुळात संस्कृती हे वर्चस्वाचे हत्यार नसून सहजीवनाचा आत्मा आहे, या मूल्याचा रीतसर विसर पाडला जात आहे. संस्कृती हीच असते, जी मानवमुक्तीचे साधन बनते, ही भावना नष्ट करण्याचा प्रयत्न केला जाताना दिसतो आहे. या विकृतीकरणाचा संसर्ग वाडी, वस्त्या, तांडे, खेड्यांपर्यंत सर्वदूर पोचायला सुरवात झाली आहे. आपली सर्वस्तरिय बहुविधता नाकारुन एका एकेरी तथाकथित संस्कृतीचे निर्माण निर्ममतेने करण्याचा प्रयत्न केला जात आहे. या सगळ्याच गोष्टी समाजिक विघटीकरणाला आमंत्रण देणाऱ्या आहेत.
या पार्श्वभूमीवर नीट विचार करू पाहणाऱ्या संवेदनशील घटकांचा खरा कस याच काळात लागतो . लेखक, कवी, चित्रकार आणि एकूणच कलावंत या काळात काय करतात, कोणती भूमिका घेतात यावर समाजाचे भवितव्य अवलंबून असते. अशा काळात कलावंत शांत बसला तर तो त्याला स्वतःला माफ करू शकत नाही. कलावंतांसाठी सर्वात मोठा अवमान कोणता असेल तर तो म्हणजे, स्वतःच्याच नजरेतून उतरणे. सेल्फ रिस्पेक्ट गमावणे यापेक्षा दयनीय अवस्था संवेदनशील व्यक्तीची असू शकत नाही. एकूण भारतीय जनवादी परंपरा समजून घेऊन वर्तमानाच्या पार्श्वभूमीवर आम्ही हे आवाहन करीत आहोत.

‘भारत जोडो’ यात्रा महाराष्ट्राच्या सीमेवर येऊन पोहोचली, तेव्हा नांदेडच्या काही लेखक-कलावंत मंडळींना जाणवू लागलं की, आता हे अभियान केवळ एखाद्या राजकीय पक्षाचे आंदोलन उरले नसून, सर्वसामान्य जनतेच्या उत्स्फूर्त प्रतिसादामुळे ती आता एक लोक चळवळ होऊ पाहते आहे. बाबा आमटेंच्या १९८६ सालच्या ‘भारत जोडो’ उपक्रमाच्या स्मृती या निमित्ताने जाग्या झाल्या. या अभियानात देशभरातील तरुण तरुणी सौहार्दतेसाठी सहभागी झाले होते. खऱ्या देशभक्तीचे संवेदन नेमके काय असते हे या निमित्ताने पाहायला मिळते.
कारणे कुठलीही असोत पण गेल्या काही वर्षात जात, धर्म, वंश, लिंग इत्यादी विविध घटकांचा आधार घेत भारतीयांच्या संवादपूर्ण जीवनशैलीला तडे जाऊन परस्परांविषयी अविश्वासाचे वातावरण निर्माण झाल्यामुळे समाज आतून अस्वस्थ होताना दिसतो आहे. विद्यमान भारत जोडो आंदोलनामुळे या अस्वस्थतेला, जनतेच्या उत्स्फूर्त प्रतिसादामुळे एक स्वतःचा आवाज मिळत चालला आहे. निरीक्षणाअंती असे जाणवल्यामुळे मराठी साहित्यिक-कलावंत यांचं मानस जाणून घेण्यासाठी आम्ही २२ ऑक्टोबर रोजी आमची भूमिका विशद करणारे एक निवेदन समाज माध्यमावर प्रकाशित केले. अवघ्या पाच दिवसात महाराष्ट्राच्या कानाकोपऱ्यातून अत्यंत प्रथितयश लेखक, कवी आणि नवोदित तरुण कलावंतांचा, बुद्धिवंतांचा प्रतिसाद त्याला मिळाला. खरे तर आम्हालाही एवढ्या प्रतिसादाची अपेक्षा नव्हती.
भारत जोडो यात्रा अवघ्या काही दिवसात नांदेड मार्गे महाराष्ट्रात प्रवेश करीत असल्यामुळे या अभियानात प्रत्यक्ष सहभागी होण्यासाठी लेखक,कलावंतांना काय करता येणे शक्य आहे याचा तपशील आम्ही सादर करीत आहोत. त्यासाठी कोणालाही आर्थिक स्वरूपाचा अवास्तव ताण घेण्याची गरज भासणार नाही.

‘भारत जोडो साहित्य दिंडी,’ हे शीर्षक आम्ही हेतुपूर्वक निवडले आहे, ज्याचा संबंध महाराष्ट्री सहिष्णू परंपरेशी आणि मराठी मातीशी आहे. या उपक्रमात आपला सहभाग वेगवेगळ्या पद्धतीने असू शकतो. या संदर्भातील काही महत्वाच्या नोंदी पुढीलप्रमाणे.

१. भारत जोडो साहित्य दिंडीला, प्रतिसाद देताना प्रशासन व्यवस्थेवर कुठलाही अतिरिक्त ताण पडू नये याची संपूर्ण काळजी लेखक कवींना घेणे आवश्यक आहे. पूर्ण सनदशीर मार्गानेच कलावंतांनी व्यक्त व्हावे.
२. प्रत्यक्ष सहभागासाठी आपापले निवासी गाव सोडून प्रवास करावा असे काहीही नाही. तर आपण जिथे असाल तिथेही आपण या उपक्रमात सहभागी होऊ शकाल. आपल्या गावातील, जिल्ह्यातील साहित्यिकांनी एकत्र जमून एखाद्या स्मारकापासून आपल्या दिंडीची सुरवात करावी. दिंडीत आपण समता, मानवता यांचा पुरस्कार करणारी गीते, कविता सादर करावीत, लेखक आणि वर्तमान किंवा अन्य महत्वाच्या विषयावर प्रकट व्हावे, समूहचर्चा करावी. आपल्या उपक्रमाची माहिती समाजमाध्यमे आणि दैनिकातून द्यावीत जेणे करून लोक आपल्याशी जोडले जातील याची काळजी घ्यावी.
३. नांदेड येथील दिंडीतही आपण सहभागी होऊ शकाल. त्यासंबंधीचा दिनांक, वेळ, ठिकाण इत्यादी तपशील आपल्याला कळवण्यात येईल. आपणही आमच्या संपर्कात रहावे,ही विनंती.
४. आपण नांदेड येथील उपक्रमात सहभागी होणार असाल तर सोबत आधारकार्डची झेरॉक्स प्रत ठेवावी. त्याची काही तांत्रिक कारणासाठी आवश्यकता भासू शकते.
५. ‘भारत जोडो साहित्य दिंडी’ चे स्वरूप कुठल्याही अर्थाने व्यक्तिकेंद्री नसून कलावंतांनी आपली सांस्कृतिक जबाबदारी ओळखण्याची नितांत आवश्यकता असल्याचे नमूद करणारा हा उपक्रम आहे. सांस्कृतिक सहानुभाव वाढवा ही लेखना पेक्षाही अधिक महत्वाची जबाबदारी हे कलावंताने ओळखण्याची आवश्यकता आहे, हेच आम्ही या निमित्ताने सांगू इच्छितो.
६. आपण आपल्या पातळीवर- आपल्या शहरात- गावात हा उपक्रम राबवताना हेच शीर्षक घेऊनही कार्यक्रम स्वतंत्रपणे करू शकाल. त्याचा आम्हाला आनंदच वाटेल.
७. हा उपक्रम कुठल्याही राजकीय पक्षाशी बांधील नाही हे कृपया ध्यानी घ्यावे. आपली भूमिका ही व्यापक मानवतावादी आहे, ती सहिष्णुता आणि सहजीवनाचा, विविधतेचा सन्मान करते. त्याला जो विचार नकार देतो, तो संस्कृतीशी निगडित नाही, असे आम्ही मानतो.
८. नांदेड पासून सुरू झालेल्या या उपक्रमाला राज्याच्या विविध भागातील लेखकांनी खूप उत्तम असा प्रतिसाद दिला. त्याची खूप मोठी यादी करता येईल.देशभरातील अनेक साहित्यिक, कलावंतांनी आपल्या सोबत असल्याचे कळविले आहे.आम्ही त्यांचे आभारी आहोत.
९. एक जन चळवळ म्हणून आपणही या उपक्रमात सहभागी व्हावे, ही विनंती.

आपले नम्र,

दत्ता भगत(नांदेड)।वसंत आबाजी डहाके(अमरावती)।रा.रं.बोराडे(संभाजीनगर)।राजन गवस (कोल्हापूर)।सुमती लांडे(श्रीरामपूर)।प्रवीण बांदेकर। गोविंद काजरेकर(सावंतवाडी)।सदानंद देशमुख(बुलढाणा)।जगदीश कदम।श्रीकांत देशमुख।मधूकर राहेगावकर।निर्मलकुमार सूर्यवंशी।भगवंत क्षीरसागर(नांदेड)।बालाजी सुतार (अंबाजोगाई)।गणेश मोहिते(बीड)।पी.विठ्ठल।आनंद कल्याणकर(नांदेड)।शेषराव मोहिते(लातूर)।प्रमोद मुनघाटे।अरुणा सबाणे।लोकनाथ यशवंत(नागपूर)।स्वाती शिंदे-पवार (सांगली)।श्रीराम गोविंद गव्हाणे।नारायण शिंदे।अनमोलसिंग कामठेकर(नांदेड)।बापू गायकर(लोहा)।श्रीरंग ढेरंगे(अहमदनगर)।शिवा आंबुलगेकर।शंकर विभुते।उत्तम सावंत(नांदेड)।विशाल पतंगे(वसमतनगर)।संजय देशमुख।मनोहर बसवंते।हनुमान व्हरगुळे।अन्ना जगताप(हिंगोली)।आत्माराम राजेगोरे।अजय गव्हाणे(नांदेड)।उत्तम बावस्कर(संभाजीनगर)।रमेश चिल्ले(लातूर)।दिगंबर कदम।तुकाराम बोकारे(नांदेड)।दगडू लोमटे(अंबाजोगाई)।जे.टी.जाधव(भोकर)।महेंद्र कदम,ह भ प संजय चौधरी ।संजय साठे (सोलापूर) ।श्रीरंजन आवटे(पुणे)।माधव जाधव(आखाडा-बाळापूर)।भारत कचरे(नांदेड)।विजय वाकडे(कळमनुरी)।श्रीनिवास मस्के।अनंत राऊत।व्यंकट पावडे।अनुरत्न वाघमारे।भीमराव हटकर(नांदेड)।नागोराव उतकर(देगलूर)।मारोती कसाब(अहमदपूर)।अशोक कुबडे।गणेशराज सोनाळे।ज्ञानदेव राऊत(लातूर)।राधेश्याम बलदवा(बारड)।संजय जगताप।राम शेळके(नांदेड)।नागनाथ पाटील(वसमतनगर)।रवि केसकर(उस्मानाबाद)।दिगंबर क्षीरसागर।विवेक मोरे।ऋषिकेश कोंडेकर(नांदेड)।जयप्रकाश पाटील(हिंगोली)।मोतीराम राठोड(नांदेड)।संध्या रंगारी।रमेश कदम (आखाडा बाळापूर)।कोंडदेव हटकर(नांदेड)।शेषराव पिराजी धांडे ,बाबाराव मसळे(वाशिम)।अनिल काळबांडे (उमरखेड)।किरण सगर(उमरगा)।रविचंद्र हडसनकर।पांडुरंग बोराडे(वसमतनगर)।साईनाथ रहाटकर।सी.आर.पंडित(नांदेड)।गणपत माखणे(आखाडा-बाळापूर)।व्यंकट सूर्यवंशी(उदगीर)।मधू गिरी (नाशिक)।धवल घोनशीकर।राजू रणवीर(मुंबई)।

( समन्वयक-शिवा आंबुलगेकर।श्रीनिवास मस्के।मनोहर बसवंते।कोंडदेव हटकर)